Ένα αναλυτικό δοκίμιο για τη συγκριτική δομή του οικογενειακού και διοικητικού δικαίου.
του Ευάγγελου Τρίμμη — Νομικός & Αναλυτής Συγκριτικού Δικαίου
Τα νομικά συστήματα διαφέρουν όχι μόνο στους κανόνες και τις διαδικασίες τους, αλλά και στην αντίληψή τους για τον χρόνο.
Αυτή η διαφορά παραμένει αόρατη όσο μια υπόθεση εξελίσσεται μέσα σε ένα μόνο εθνικό πλαίσιο.
Όταν όμως μια υπόθεση αποκτά διεθνή διάσταση – ιδίως στο οικογενειακό ή διοικητικό δίκαιο – η διαφορά γίνεται εμφανής:
το ένα σύστημα προχωρά βήμα προς βήμα, ελέγχοντας κάθε τυπική προϋπόθεση·
το άλλο ξεκινά από το αποτέλεσμα, αναδομώντας εκ των υστέρων τα απαραίτητα στάδια.
Έτσι συναντιούνται δύο λογικές:
η λογική της τεκμηρίωσης
και η λογική της συνέπειας του αποτελέσματος.
Ι. Η λογική της τεκμηρίωσης: Η γραμμική τάξη της διοίκησης
Η γερμανική διοίκηση ακολουθεί ένα γραμμικό μοντέλο χρόνου:
Κάθε βήμα επιτρέπει το επόμενο.
Πρώτα Α, μετά Β, μετά Γ.
Κάθε βήμα απαιτεί:
- σαφώς καθορισμένη αρμοδιότητα,
- έγκυρη μορφή,
- και τεκμηριωμένο έλεγχο.
Μια διαδικασία είναι ορθή όταν:
- Ενέργησε η αρμόδια αρχή.
- Τηρήθηκε η προβλεπόμενη μορφή.
- Υπάρχει πλήρης τεκμηρίωση.
Το αποτέλεσμα είναι έγκυρο, επειδή η πορεία ήταν έγκυρη.
Στις περισσότερες περιπτώσεις το μοντέλο αυτό λειτουργεί δίκαια και αποτελεσματικά.
Όμως προϋποθέτει κάτι που συχνά απουσιάζει στις διεθνείς υποθέσεις:
ότι όλα τα σχετικά έγγραφα υπάρχουν ήδη και είναι συμβατά μεταξύ τους.
ΙΙ. Η λογική του αποτελέσματος: Το τελεολογικό μοντέλο του διεθνούς χώρου
Πολλά άλλα νομικά συστήματα – όπως της Ελλάδας, της Αλβανίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας και μεγάλου μέρους των Βαλκανίων – λειτουργούν με μια τελεολογική αντίληψη του χρόνου:
Η διαδικασία ξεκινά από τον σκοπό.
Το ερώτημα δεν είναι:
«Τηρήθηκε η σωστή μορφή;»
Αλλά:
«Ποιο είναι το ορθό αποτέλεσμα στην συγκεκριμένη υπόθεση;»
Αφού καθοριστεί το δίκαιο αποτέλεσμα,
διαπιστώνεται ποια διαδικαστικά στάδια χρειάζονται.
Η διαδικασία υπηρετεί τον σκοπό του δικαίου, όχι τη σειρά των πράξεων.
Το αποτέλεσμα είναι έγκυρο, επειδή είναι δίκαιο και συνεπές.
Η μορφή υπάρχει για να το καταστήσει ορατό – όχι για να το εμποδίσει.
ΙΙΙ. Όταν οι δύο λογικές συγκρούονται
Σε διεθνείς υποθέσεις, οι δύο αυτές λογικές συγκρούονται ως εξής:
| Γερμανική λογική τεκμηρίωσης | Τελεολογική λογική αποτελέσματος |
|---|---|
| «Δείξτε τα έγγραφα και θα εξετάσουμε την αξίωση.» | «Η αξίωση προκύπτει από τα πραγματικά δεδομένα· τα έγγραφα θα παραχθούν στη συνέχεια.» |
| Η πορεία νομιμοποιεί το αποτέλεσμα. | Το αποτέλεσμα νομιμοποιεί την πορεία. |
| Ο χρόνος είναι γραμμικός (Α → Β → Γ). | Ο χρόνος είναι αναδομητικός (Γ → Α). |
Το αποτέλεσμα είναι στασιμότητα, όχι διαφωνία.
Όχι επειδή κάποιος σφάλλει,
αλλά επειδή τα συστήματα ξεκινούν από διαφορετική έννοια του χρόνου.
ΙV. Η λύση δεν βρίσκεται στην αντίθεση αλλά στη μετάφραση
Τέτοιες υποθέσεις δεν λύνονται με επίσπευση ή ένταση.
Λύνονται με μετάφραση:
- Πρώτα ορίζεται το νομικά συνεπές αποτέλεσμα.
- Έπειτα προσδιορίζεται ποιο κράτος πρέπει να το αναγνωρίσει.
- Τέλος παράγεται ή προσαρμόζεται η τεκμηρίωση.
Αυτό δεν σημαίνει αδιαφορία για τη μορφή.
Σημαίνει ότι η μορφή τίθεται στην υπηρεσία του δικαίου – όχι υπεράνω του.
V. Το ουσιώδες ερώτημα
Ακολουθεί η διαδικασία τη ζωή – ή η ζωή τη διαδικασία;
Από την απάντηση εξαρτάται αν ένα νομικό σύστημα αντιμετωπίζει ή απορρίπτει την πολυπλοκότητα.
Όταν η διαδικασία δεν έχει χρόνο,
το δίκαιο χρειάζεται μια άλλη μορφή χρόνου:
τον χρόνο της αναδόμησης
και τον χρόνο της επιείκειας – την ἐπιείκεια του Αριστοτέλη στην πράξη.