Μια υπόθεση για την επιμέλεια, την ηθική και τα όρια της δικαστικής αντίληψης
Ένα αναλυτικό κείμενο βασισμένο σε πραγματική δικαστική εμπειρία.
του Ευάγγελου Τρίμμη
Ένας πατέρας ζητά την αποκλειστική επιμέλεια των δύο ανήλικων θυγατέρων του.
Την ίδια στιγμή εκτίει ποινή φυλάκισης.
Ο ισχυρισμός του: η μητέρα, Etleva K., είναι ανίκανη να φροντίσει τα παιδιά·
η δική του μητέρα θα αναλάμβανε τη φροντίδα.
Τυπικά, το αίτημα είναι παραδεκτό.
Ουσιαστικά, τίθεται το ερώτημα:
Τι πραγματικά επιδιώκει;
Δεν επιδιώκει να αναλάβει ρόλο πατέρα.
Επιδιώκει να χρησιμοποιήσει ένα νομικό εργαλείο που θα μπορούσε να βελτιώσει τη θέση του μέσα στο σωφρονιστικό σύστημα.
Ι. Η μορφή του δικαίου και η πραγματικότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς
Το δίκαιο εξετάζει πράξεις, όχι προθέσεις.
Ένα αίτημα που πληροί τις τυπικές προϋποθέσεις πρέπει να εξεταστεί.
Όμως κάθε έννομη τάξη στηρίζεται σε μια άρρητη προϋπόθεση:
Ότι το αίτημα υποβάλλεται για τον νόμιμο σκοπό του.
Όταν η προϋπόθεση αυτή καταρρέει, μένει μόνο το περίβλημα της νομιμότητας.
ΙΙ. Η μητέρα: η βιωμένη ευθύνη
Η μητέρα ζει με τα παιδιά.
Φέρει την καθημερινότητά τους, τις ανάγκες τους, τη φυσική τους εγγύτητα.
Δεν έχει νομική στρατηγική — έχει πραγματικότητα.
Απέναντί της: φήμες, ηθικές κρίσεις, οικογενειακές εντάσεις.
Τίποτα από αυτά δεν είναι νομικά κρίσιμο — αλλά όλα επηρεάζουν το κλίμα.
Το δικαστήριο βλέπει δύο γονείς.
Στην ουσία, όμως, αντιμετωπίζει δύο πραγματικότητες:
την ισχυριζόμενη και τη βιωμένη.
ΙΙΙ. Η στιγμή που η πρόθεση αποκαλύπτεται
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, η ατμόσφαιρα αλλάζει.
Ο πατέρας δεν θυμάται τα γενέθλια των παιδιών.
Δεν ξέρει πότε τα είδε τελευταία φορά.
Μιλά για ευθύνη — χωρίς ίχνος σχέσης.
Τότε τίθεται ένα ουδέτερο, σχεδόν τεχνικό ερώτημα:
«Θα είχε μια απόφαση επιμέλειας οποιαδήποτε επίδραση στις συνθήκες κράτησής σας;»
Ο αντίδικος δικηγόρος αντιδρά.
Αποσύρω την ερώτηση — γιατί η απάντηση έχει ήδη δοθεί σιωπηλά.
Από εκείνη τη στιγμή γίνεται σαφές:
Δεν πρόκειται για αίτημα επιμέλειας.
Πρόκειται για αίτημα σκοπιμότητας.
ΙV. Όταν η πρόθεση γίνεται απόδειξη
Ένα αίτημα μπορεί να είναι νομικά ορθό και ουσιαστικά κενό.
Όχι επειδή του λείπουν στοιχεία — αλλά επειδή του λείπει κατεύθυνση.
Το δικαστήριο αναγνωρίζει ότι δεν πρόκειται για τα παιδιά,
ούτε για τη γονική ευθύνη,
ούτε για φροντίδα.
Πρόκειται για την στρατηγική χρήση των παιδιών.
Εδώ τα όρια της νομικής μορφής υποχωρούν
και αναδεικνύεται η ευθύνη της δικαστικής διαισθητικότητας.
V. Η απόφαση
Το αίτημα απορρίπτεται.
Η αιτιολογία παραμένει τυπική: έλλειψη δεσμού, αμφίβολη αξιοπιστία, ασαφής κίνητρο.
Όμως σε βάθος συμβαίνει κάτι άλλο:
η ἐπιείκεια του Αριστοτέλη — η διόρθωση του νόμου όταν η γενικότητά του οδηγεί σε αδικία.
Η δικαιοσύνη δεν είναι επανάληψη κανόνων.
Είναι η αποκατάσταση του νοήματός τους.
Βιβλιογραφία
- Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, Βιβλίο Ε΄ – για την ἐπιείκεια.
- Θωμάς Ακινάτης: Summa Theologiae, II–II, Q. 43 – για την ορθή πρόθεση.
- Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – νομολογία άρθρου 8.
- Σύμβαση ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
- Αλβανικός Οικογενειακός Κώδικας – σχετικές διατάξεις.
- Συγκριτικές μελέτες οικογενειακού δικαίου.
- Επαγγελματική εμπειρία του συγγραφέα ως νομικού εκπροσώπου της Etleva K. στην υπόθεση.